Iz pera naših istoričara.

Proljeća 1992. godine, muslimansko-hrvatska koalicija držala je u okruženju Autonomnu Regiju Krajinu (sjeverozapadni dio Srpske Republike BiH) sa Banjom Lukom kao centrom, što je, između ostalog, značilo nestašicu osnovnih životnih namirnica, sredstava za higijenu, lijekova… Život je dodatno otežavala restrikcija struje i vode. Put kroz Posavinu je bio presječen, pa je cijeli prostor između Dervente i Modriče bio pod okupacijom, a jedini putni pravac koji je ARK i zapadni dio Republike Srpske Krajine povezivao sa istočnim dijelom Srpske Republike BiH i Jugoslavijom, bio je preko Doboja (oko kojeg su se vodile borbe) i Tuzle. Nakon što su muslimanske snage 15. maja 1992. godine zauzele Tuzlu, presječene su sve kopnene komunikacije…

Vazdušni koridor je bio jedini izvor snabdijevanja gradu, ali i Kliničko-bolničkom centru, kao najvećoj medicinskoj ustanovi u ARK. Funkcionisanje grada i njegovih stanovnika su ozbiljno dovedeni u pitanje. Krajem maja, u KBC-u došlo je do nestašice kiseonika. Prije izolacije, KBC je sedmično snabdijevan kiseonikom iz Beograda, koji je dopreman specijalnim vozilima. Pored toga, banjolučka bolnica je primala pacijente ne samo iz susjednih osam opština već i iz RSK, tačnije sa prostora Zapadne Slavonije, a pristizao je i veliki broj ranjenika sa ratišta.

Zbog nedostatka kiseonika počinju da umiru prijevremeno rođene bebe, kojima je kiseonik bio potreban u terapijskom postupku. Prvi apel za pomoć iz KBC upućen je 20. maja 1992. godine. Dva dana po objavljivanju ovog apela, preminula je prva beba. Zaposleni u KBC pokušali su da medicinski kiseonik nadomjeste tehničkim, koji su nakon apela za pomoć, dostavljali brojni pojedinci i organizacije iz Banje Luke. Problem sa tehničkim kiseonikom bilo je to što nije sterilan, nije posjedovao istu vlažnost, a same boce su punjene pod različitim pritiskom. Sve je to stvaralo dodatne probleme medicinskim radnicima. Mnoge poklonjene boce nisu mogle biti ni korišćene.

Ujedinjene Nacije su Rezolucijom 757, od 30. maja 1992. godine, uvele sankcije Saveznoj Republici Jugoslaviji. Uvođenjem sankcija prekinut je vazdušni saobraćaj, a ARK i Banja Luka su se našle u potpunoj izolaciji. Prva kriza sa kiseonikom riješena je posredstvom Međunarodnog komiteta Crvenog krsta i mirovne misije UN u BiH – UNPROFOR-a. Početkom juna, avionima je u Banju Luku dopremljeno 180 boca kiseonika i druge medicinske pomoći. Ovo je bila samo kratkoročna pomoć i uskoro KBC ulazi u novi period neizvjesnosti. Na batajničkom aerodromu 12. juna 1992. godine bio je spreman avion sa kiseonikom i drugom medicinskom opremom namijenjen banjolučkoj bolnici. Humanitarni let je trebao da odobri Komitet za sankcije Savjeta bezbjednosti UN. Uobičajena procedura za dobijanje dozvole trajala je do sedam dana. Ni nakon dvanaest dana, let nije odobren.

U SRJ je vođena kampanja da se dopusti let i spriječi agonija u KBC-u. Kampanja je vođena preko sredstava javnog informisanja, a ovu akciju su podržale i brojne poznate ličnosti. Svoje apele uputili su i predsjednik SRJ Dobrica Ćosić, kao i patrijarh Pavle. Apeli su upućivani generalnom sekretraru Butros Butros Galiju, međunarodnim institucijama i humanitarnim organizacijama. Pozivi za pomoć upućivani su i iz RSK, Banje Luke i banjolučke bolnice. Svjetski mediji su u potpunosti ignorisali svaku vijest o tragediji u Kliničko-bolničkom centru.

Rezolucijom 760/1992 humanitarna pomoć je izuzeta iz sankcija prema SRJ. Ova odluka suštinski nije promijenila stanje na terenu. Specijalni komitet Savjeta bezbjednosti UN odobrio je 24. juna humanitarne letove prema zapadnom dijelu RSK i ARK. Zahvaljujući otezanju vlada BiH i Hrvatske, koje su trebale da daju dozvolu za prelet aviona preko njihove teritorije, do letova nije došlo.

Na Odjeljenju za intenzivnu njegu banjolučkog porodilišta, u periodu od 22. maja do 19. juna 1992. godine, preminulo je dvanaest prijevremeno rođenih beba kojima je trebao kiseonik. Humanitarna kriza riješena je vojnom operacijom Vojske Srpske.

 Ovom operacijom oslobođena je Posavina i stvoreni su uslovi za nesmetani prolazak humanitarnih konvoja. Probijanjem kopnenog puta prema Saveznoj Republici Jugoslaviji, i dolaskom humanitarne pomoći prvih dana jula trajno je riješeno pitanje problema sa kiseonikom u KBC-u.

Međutim, tragedija u banjolučkom porodilištu je ispisala najtužnije stranice istorije Kliničko-bolničkog centra Banja Luke.

Za ovu tragediju odgovorni su oni koji su mogli da pomognu, a nisu to učinili. Prije svega, generalni sekretar Ujedinjenih nacija Butros Butros Gali, Savjet Bezbjednosti UN i komitet za sankcije. Komitet snosi odgovornost zbog odugovlačenja i neizdavanje dozvole bez ikakvog opravdanja, a Butros Butros Gali zbog toga što nije izvršio pritisak na članove komiteta. Nisu izvršili ni pritisak na Vlade Republike Hrvatske i BiH da dozvole prelet aviona, ni nakon odobrenja od strane komiteta. Butros Butros Gali priznao je da nije postojala dobra volja pojedinih članica da se problem riješi. Odgovorne su i organizacije, poput Svjetske zdravstvene organizacije ili UNICEF-a, koje su barem mogle pomoći da se tragedija, ako ne spriječi onda barem ublaži. Umjesto toga, nisu se ni oglasili!

Ako je pitanje polijetanja aviona sa teritorije Savezne Republike Jugoslavije bilo toliko komplikovano, pomoć je mogla da stigne iz bilo koje druge zemlje. Aerodrom u Banjoj Luci je imao sve uslove za bezbjedno dostavljanje humanitarne pomoći, jer se nalazio daleko od zone borbenih dejstava.

Banja Luka, koja nije bila dio SRJ, snosila je posljedice sankcija.

Bebama su oduzeta osnovna prava, pravo na život i pravo na liječenje. Ova prava su zagarantovana Konvencijom o pravima djeteta, usvojenoj na Generalnoj skupštini Ujedinjenih Nacija, 20. novembra 1989. godine.

Da im se kiseonik mogao dati u banjolučkoj bolnici ili da su mogle biti transportovane u Beograd radi bolje zdravstvene njege, one bi imale šansu da se bore za život. One su indirektne žrtve rata i direktne žrtve sankcija!!!

Dvije bebe, Slađana Kobas i Marko Medaković, rođene u periodu kada nije bilo dovoljno kiseonika i koje su, uprkos tome, uspjele da prežive, imale su teške posljedice.

Slađana Kobas je rođena 18. juna 1992. u Banjoj Luci. Kao prijevremeno rođena beba bila je stavljena u inkubator na odjelu za Intezivnu njegu u KBC. U inkubatoru je provela oko desetak dana. Gotovo od samog rođenja počeli su zdravstveni problemi koji su se najviše odrazili na vid. Slađanu je ubrzo napustila i majka, tako da je svu brigu oko nje preuzeo njen otac Stojan. Operativnim zahvatom u Rusiji, Slađana je povratila vid, ali je nedugo potom Slađani ustanovljen i karcinom kostiju zbog čega je išla na operaciju u SAD. Karcinom je metastazirao i na pluća.

Slađana je preminula 9. februara 2006. u Prijedoru. Sahranjena je na pravoslavnom groblju u Prijedoru. U javnosti je nazvana „trinaestom zvjezdicom“. Njena borba za život je predstavljena kroz roman pisan kao fiktivni dnevnik pod nazivom „Dnevnik Slađane Kobas“, autora Violete Božović.

Marko Medaković rođen je 21. juna 1992. u Banjoj Luci. Marko nije primio kiseonik u periodu transporta iz rađaone do Odjeljenja za intezivnu njegu. Tih nekoliko minuta bez kiseonika su u potpunosti promijenili Markov život, i ostavile teške posljedice po njegovo zdravlje. Marko ima cerebralnu paralizu, kvadriplegiju kao i totalnu oduzetost svih ekstremiteta uključujući i glavu. Marku je teško oštećen i mozak, tako da jedino može da vidi i čuje a kičma mu je iskrivljena. Ima problema sa disanjem, tačnije diše sa samo jednom četvrtinom pluća. U plućima mu se nakuplja brohijalni sekret zbog čega je njegova porodica u strahu zbog mogućnosti da se uguši tokom spavanja. Marko Medaković je dobio status civilne žrtve rata. Roditelji Marka Medakovića smatrali su da njihovoj porodičnoj tragediji nije potrebna medijska pažnja. Zbog toga široj javnosti dugo vremena nije bio poznat identitet ko je zapravo četrnaesta zvjezdica. Životna priča Marka Medakovića i tragedija dvanaest beba tema su dokumentarnog filma „Dah života“, autora Snježane Brezo.

Banja Luka čuva uspomenu na stradanje dvanaest banjolučkih zvjezdica, a u pomen na njih snimljena je i pjesma, koja nikog ne ostavlja ravnodušnim. Pored toga uređeno je i dostojno obilježena grobnica na banjolučkom Novom groblju u kojem je sahranjena većina preminulih beba, a u Kliničko-bolničkom centru postavljena je spomen-ploča koja govori o ovoj tragediji. U centru Banje Luke 2008. godine otkriveno je spomen obilježje pod nazivom „Život“, kao znak trajnog sjećanja građana Banja Luke i Republike Srpske na stradanje banjolučkih beba. Odbor za njegovanje tradicije oslobodilačkih ratova Vlade Republike Srpske uvrstio je 2008. godine stradanje banjolučkih beba u Program obilježavanja značajnih istorijskih datuma i događaja Republike Srpske kao događaj od regionalnog značaja.

Nikola BORKOVIĆ

(autor monografije „Šta su skrivile?“)

Od 22. maja do 19. juna preminulo je dvanaest prijevremeno rođenih beba. Neke su bebe preminule svega nekoliko sati po rođenju. Roditelji im nisu stigli dati ni ime, pa su bebe sahranjene i zavedene, osim jedne, bez imena.

1. ĐUKELIĆ DUŠANKE iz Mrkonjić Grada, muško, rođen 22. maja 1992, preminuo 22. maja 1992. Posthumno je dobio ime Nenad.

2. KNEŽEVIĆ ŽIVKE iz Ključa, muško, rođen 22. maja. 1992, preminuo 23. maja 1992. Majka je željela da se zove Nikola.

3. DEDIĆ FATA iz Bosanskog Novog, muško, rođen 23. maja 1992, preminuo 27. 5. 1992.

4. TUBIĆ ŽELJKE iz Prijedora, muško, rođen 19. maja 1992, preminuo 28. maja 1992. Posthumno je dobio ime Bojan.

5. MURICA – DELIĆ ZILHE iz Mrkonjić Grada, žensko, rođena 1. juna 1992, preminula 1. juna 1992.

6. PUŠKAR NAĐA iz Banja Luke, žensko, rođena 29. maja 1992, preminula 1. juna 1992. Majka je željela da se zove Raisa.

7. MEDIĆ SAFETE iz Ključa, žensko, rođena 26. maja 1992, preminula 2. juna 1992. Posthumno je dobila ime Emina.

8. MARIĆ DRAGOSLAVE iz Dervente, muško, rođen 3. juna 1992, preminuo 5. juna 1992. Posthumno je dobio ime Danijel.

9. KOMLJENOVIĆ DRAGICE iz Skender Vakufa, žensko, rođena 24. maja 1992, preminula 7. juna 1992. Posthumno je dobila ime Dušana.

10. SANDIĆ MILENE iz Prnjavora, žensko, rođena 15. juna 1992, preminula 16. juna 1992. Majka je željela da se zove Radijana.

11. ĆURAN MAIDE iz Prnjavora, muško, rođena 17. juna 1992, preminuo 17. juna 1992. Posthumno je dobio ime Maid.

12. RAUŠ GROZDE VLADIMIR iz Čelinca, muško, rođen 28. maja 1992, preminuo 19. juna 1992.