Osim što je utvrdio pravni poredak novonastale države i uredio društvene i političke odnose, Ustav Republike Srpske (tada Srpske Republike Bosne i Hercegovine), usvojen na današnji dan prije 31 godinu, predstavljao je i posljednji čin u oblikovanju srpske države nastale na „ruševinama“ Socijalističke Republike BiH.

Njegovo usvajanje je, osim formalnih razloga, bilo uslovljeno i konkretnim političkim okolnostima, u kojima je srpski narod tragao za svojim mjestom u istorijskom nevremenu razbijanja jugoslovenske države, ali i istorijskim nasljeđem.

Odluke koje su tada donesene, bile su odgovor na pokušaje predstavnika druga dva naroda da srpske predstavnike isključe iz procesa odlučivanja o sudbini BiH, što je „aktiviralo“ postojeću traumu sadržanu u aktuelnom sjećanju na genocid iz perioda Nezavisne Države Hrvatske.

Proces koji je rezultovao usvajanjem ustava započet je nekoliko mjeseci ranije. U oktobru su srpski poslanici u Skupštini SR BiH zbog, ne samo ignorisanja političke volje iza koje je stajao nesporan legitimitet, već i zbog kršenja Ustava SR BiH i zagarantovanog prava na konstitutivnost naroda (nakon što su druga dva konstitutivna naroda bez srpskih poslanika pokrenuli proces izdvajanja BiH iz jugoslovenske države), formirali Skupštinu srpskog naroda u BiH.

Skupština je raspisala i plebiscit na kojem su se Srbi u BiH izjasnili za ostanak u jugoslovenskoj državi. Nakon neuspjelih razgovora u narednim mjesecima, Skupština srpskog naroda u BiH proglasila je 9. januara 1992. godine Srpsku Republiku Bosnu i Hercegovinu. Nakon što je Skupština SR BiH bez prisustva srpskih poslanika 25. januara 1992. donijela Odluku o raspisivanju republičkog referenduma za utvrđivanje statusa Bosne i Hercegovine, pokrenuto je pitanje i konačnog konstituisanja Srpske Republike Bosne i Hercegovine koje je rezultovalo usvajanjem njenog Ustava 28. februara 1992. godine.

Ukratko opisani politički procesi, imali su određena izvorišta i u istorijskom nasljeđu, o čemu vjerno svjedoče sva osnivačka dokumenta Republike Srpske. Rekapitulirajući dotadašnji trud da dođe do dogovora o statusu SR BiH u preambuli Deklaracije o osnivanju Skupštine Srpske Republike Bosne i Hercegovine navodi se i sljedeće: „Postojeći ustavno-pravni poredak je uveliko narušen u Jugoslaviji i u Bosni i Hercegovini. Ugrožena su prava i bitni interesi srpskog naroda u Bosni i Hercegovini. Već dugo traje zavjera da se srpski narod, kao konstitutivni narod u Bosni i Hercegovini, svede na nacionalnu manjinu. Pošto je srpski narod poučen tragičnim iskustvima u ovom vijeku, pogotovo genocidom izvršenim nad njim, pošto prijeti opasnost od novih i sličnih tragičnih događaja, ustanovljena je Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini“.

Sličan stav ćemo naći i u Deklaracijji o proglašenju Srpske Republike Bosne i Hercegovine: „Na područjima srpskih autonomnih regija i oblasti i drugih srpskih etničkih cjelina u Bosni i Hercegovini, uključujući i područja u kojima je srpski narod ostao u manjini zbog genocida koji je nad njim izvršen u Drugom svjetskom ratu, a na osnovu plebiscita održanog 9. i 10. novembra 1991. godine na kome se srpski narod izjasnio za ostanak u zajedničkoj državi Jugoslaviji, osniva se i proglašava Republika srpskog naroda Bosne i Hercegovine“. Sličnu formulaciju, u našto kraćem obliku, nalazimo i u preambuli Ustava: „Teritoriju Republike čine područja autonomnih oblasti, opština i drugih srpskih etničkih cjelina, uključujući i područja na kojima je nad srpskim narodom u Drugom svjetskom ratu izvršen zločin genocida“

Dragoslav ILIĆ

Viši stručni saradnik za istraživanje sa istorijskog aspekta u RCIRZ